ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ…ΖΑΛΗ. Μπήκα στο χώρο του Tae Kwon Do ζαλισμένη. Το «Breath» του Νίκου Ναυρίδη, δημιουργούσε, μέσω της προβολής στο πάτωμα θολών εικόνων από σωρούς πολύχρωμων σκουπιδιών, την οπτική ψευδαίσθηση μιας κυλιόμενης πλατφόρμας. Ο θόρυβος των επισκεπτών δεν μας επέτρεψε βέβαια να ακούσουμε τον ήχο των αναπνοών, που είναι αναπόσπαστο μέρος του έργου. Ίσως στην είσοδο θα έπρεπε να προειδοποιούνται οι εισερχόμενοι να κάνουν ησυχία… Πάντως η- ελληνιστί- «Αναπνοή» είναι ένα έργο ενδιαφέρον και γνωστό ήδη από το 2005 όταν εκπροσώπησε την Ελλάδα στη Μπιενάλε της Βενετίας.  

 

ΑΝΤΙΘΕΤΑ ΣΤΟ ΡΕΥΜΑ! Βγήκα από το χώρο ακόμα πιο ζαλισμένη. Η αντίστροφη διαδρομή ενισχύει την οπτική ψευδαίσθηση που κατορθώνει ο Ναυρίδης, με αποτέλεσμα να αισθάνεσαι ότι πάς αντίθετα με τη φορά της ομαλής ροής. Ενδιαμέσως οι συνθήκες είχαν συντείνει σε μία…δημιουργική  ζάλη. Η παρουσία χιλιάδων επισκεπτών σε αναλόγως διαρκή κίνηση δεν διευκόλυνε την παρατήρηση των έργων των 800 συμμετεχόντων καλλιτεχνών και την περιήγηση σε 41 γκαλερί από 13 χώρες…

 

Η ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΜΒΑ. Μία πρώτη εντύπωση συνηγόρησε υπέρ του… καμβά. Ελάχιστοι σύγχρονοι νέοι Έλληνες καλλιτέχνες επέλεξαν την εγκατάσταση, ακόμα λιγότεροι τα απρόβλεπτα υλικά ή το βίντεο. Επιστροφή στην παραδοσιακή ζωγραφική; Πάντα επεβίωνε ο καμβάς ως αναγκαίο μέσο έκφρασης ακόμα κι όταν ήταν ενοχοποιημένος, κατά τον κριτικό και ιστορικό Τέχνης Μάνο Στεφανίδη. «Η αλήθεια είναι ότι πολλοί έχουμε στραφεί στον καμβά και ως αναγκαίο μέσο επιβίωσης. Πολύ ευκολότερα αγοράζει πια κάποιος ένα πίνακα παρά μια ακριβότερη λόγω υλικών κατασκευή ή ένα βίντεο», ήταν η κυνικότερη, αλλά ενδεχομένως και ρεαλιστικότερη, άποψη ενός εικαστικού.

 

ΜΙΑ ΚΑΠΟΙΑ ΑΜΗΧΑΝΙΑ… Από το πλαίσιο του… καμβά ή ακόμα και των  installations της νεώτερης ή και νέας γενιάς απουσίαζε σε αδρές γραμμές ο σύγχρονος προβληματισμός. Δεν εννοώ- για όνομα του Θεού- στρατευμένη Τέχνη. Αναφέρομαι στην Τέχνη που «διαβάζει» την εποχή της, μία εποχή που εμένα τουλάχιστον μου φαίνεται ότι σε διεθνές επίπεδο δίνει τόσα ερεθίσματα που προσφέρεται (και) για καλλιτεχνικό προβληματισμό. Όμως όπως και στις άλλες τέχνες διάγουμε για την ώρα περίοδο αμηχανίας. Το αποτέλεσμα είναι πολλά έργα της  “cool art”, άλλα πολύ νέων δημιουργών με σαφείς επιρροές από Λούσιαν Φρόιντ π.χ. ή ακόμα πιο πίσω (υπήρχαν και έργα α-λα-μανιέρ ντε Ότο Ντιξ για παράδειγμα), αρκετά άλλα που μας έκαναν να σκεφτούμε ότι η αποστολή τους είναι πρωτίστως διακοσμητική, ελάχιστα όμως που αιχμαλώτιζαν έναν αναγνωρίσιμο καθημερινό προβληματισμό με όρους τέχνης πάντα. Να ξεχωρίσω από αυτή τη γενίκευση τον Αλέξανδρο Ψυχούλη («Το βιβλίο της Μήτιδος»), τους Θεσσαλονικείς Kalos &Klio (το Exodus μοιάζει με παράδοξο επιτραπέζιο που αναπτύσσεται σε μία εφιαλτική πλεύση στα δεινά του σύγχρονου κόσμου), το Δημήτρη Ρόκο (The Bars), το φωτογραφικό Τρίπτυχο της Ινούς Βαρβαρίτη και άλλους ασφαλώς… 

 

ΜΙΑ ΔΡΑΧΜΗ; Κι αφού εξαίρεσα μερικές περιπτώσεις πιο παραδοσιακής έκφρασης, ας ξεχωρίσω (πάντα με την υποκειμενική ματιά του επισκέπτη) και μία άλλη περίπτωση που «συνομίλησε» με τη σύγχρονη ελληνική κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα. Την ενότητα των έργων που παρουσίασε η Κύπρια εικαστικός Γιούλα Χατζηγεωργίου κι αποτελείτο από: Το έργο Gun-Aid, ένα όπλο φτιαγμένα από τσιρότα επιχρυσωμένου ασημιού, ως φορέας ενός παράδοξου δίπολου (θεραπεία-θάνατος). Ελλοχεύει ο σαρκασμός και η ιδέα ότι όλοι κουβαλάμε το σύνδρομο του επιζήσαντα ενώ αποπειρώμεθα διαρκώς να θεραπεύσουμε το ανίατο. Τη βίντεο-εγκατάσταση ByPass που αξιοποιώντας την κίνηση μαζών στάχτης μέσα στο νερό, δημιουργεί σχηματισμούς που παραπέμπουν σε μία διαρκή μεταλλαγή αυτού που θα μπορούσε να είναι ο χάρτης του κόσμου. 

Και ίσως περισσότερο από όλα ένα τέλειο (αν και κάπως πιο..παχουλό)  αντίγραφο μίας ολόχρυσης δραχμής που ισοδυναμεί με «340,75 Ευρώ». Με ειρωνεία και πικρό χιούμορ η Χατζηγεωργίου ανέτρεψε την ισοτιμία (1 ευρώ ισούται με 340,75 δραχμές), σχολιάζοντας ένα ιδιαίτερα καυτό και επίκαιρο θέμα. Η ίδια σημειώνει για το έργο της: «Ποια είναι η αξία και ποια η έννοια της αξίας στην κοινωνία μας; Σε αυτό το έργο αλλάζω την αξία που μας έχουν επιβάλλει και τη μεταφέρω σε ένα νόμισμα που βρίσκεται τα τελευταία χρόνια σε «αχρηστία». Και φυσικά αυτό το κάνω αυθαίρετα, έχοντας την εντύπωση ότι και όλα αυτά που γίνονται είναι αυθαίρετα και ά-λογα». Ενδεχομένως και..προφητικά; Το άμεσο μέλλον θα δείξει αν το έργο της Χατζηγεωργίου θα διατηρήσει το καλλιτεχνικό του χαρακτήρα ή θα επανέλθει από τις πολιτικές συζητήσεις στην ελληνική καθημερινότητα.   

 

ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ. Από τα έργα που συνομιλούν ευθέως με το κοινωνικοπολιτικό παρόν ήταν και όσα πρότεινε η καλλιτεχνική ομάδα LustPiel ( Ελεάννα Μαρτίνου, Δημήτρης Λάμπρου, Δημήτρης Καρατζάς, Μαργαρίτα Πέτροβα, Εύη Καραϊοσήφογλου, Βιργινία Μαστρογιαννάκη, Λαμπρινή Μάρκου) υπό το γενικό τίτλο Reform Memory. Η αφορμή τους; «Τον Μάιο  του 2014 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο κατοχύρωσε για πρώτη φορά, τον όρο Δικαίωμα στη Λήθη (right to be forgotten). Σύμφωνα με αυτόν, όλοι οι χρήστες του διαδικτύου έχουν δικαίωμα να ζητούν από την Google την επιλεκτική διαγραφή των δεδομένων (data) του ιστορικού τους και να γίνει έτσι μία προσπάθεια να ελέγξουν οι ίδιοι τα αποτελέσματα των αναζητήσεων που τους αφορούν. Η νομική κατοχύρωση της λήθης στο χώρο του διαδικτύου αποτελεί αναμφίβολα  μία απόφαση- σταθμό για την διαχείριση του παρελθόντος αλλά και για την έννοια της ιδιωτικότητας (privacy) στη σύγχρονη ζωή». Χαρακτηριστικός εκπρόσωπος των εκθεμάτων το έργο Memory Rules της Ελεάννας Μαρτίνου, ο σκελετός ενός μικρού ξύλινου σπιτιού οι αρμοί του οποίου συναρμολογούνται με κόκκινες κορδέλες και λευκοπλάστ. Ο σκελετός αιωρείται μπροστά σε μία σειρά φωτογραφιών όπου ο ίδιος σκελετός με αρμούς σχεδόν «φλεγόμενους» προβάλει με φόντο κατεστραμμένα από το σεισμό παλιά σπίτια της Κυπαρισσίας… 

 

ΥΨΗΛΟΤΕΡΟΙ ΚΑΙ ΔΥΝΑΜΙΚΟΤΕΡΟΙ. Η ομάδα LustPiel υπέγραφε μία από τις 48 δράσεις καλλιτεχνικών ομάδων ή κολεκτίβων από 14 χώρες που φιλοξενούνταν στον επάνω όροφο της διοργάνωσης, ως δυναμικές Πλατφόρμες (δυναμικότερες συχνά από την γενική εντύπωση που άφηνε στον επισκέπτη ο κάτω πιο… θεσμικός όροφος) σε επιμέλεια  της Άρτεμης Ποταμιάνου.

 

«ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ ΠΑΡΑΚΑΛΩ»; Στις Πλατφόρμες εντασσόταν και το κοινό και πολύ ενδιαφέρον πρότζεκτ  της  Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών και του Mimar Sinan Fine Arts University  της Κωνσταντινούπολης , με τίτλο «Κωνσταντινούπολη, Επαναπροσδιορίζοντας την Παλίμψηστη Πόλη». Στο πλαίσιο αυτού, δύο συμπαθέστατοι Τούρκοι καλλιτέχνες καλούσαν τους επισκέπτες να αναπαραστήσουν με καρφίτσες και νήμα πάνω σε ένα μεγάλο πολεοδομικό χάρτη της Κωνσταντινούπολης μία ιδανική νοερή διαδρομή. Στις 3 το μεσημέρι της Κυριακής είχαν κατασταλάξει προφανώς και οι δύο ως προς τις προτιμήσεις του ελληνικού κοινού. «Αγιά Σοφιά;», ρώταγαν σχεδόν σίγουροι ότι ο φιλοξενούμενος τους θα την επιλέξει ως αφετηρία ή τελικό σταθμό της διαδρομής του.  

 

Ο ΠΑΛΙΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΛΛΙΩΣ; Πάντως μια που αμαρτία εξομολογούμενη ουκ έστιν αμαρτία, μ΄αυτά και μ΄αυτά ομολογώ ότι στον κάτω όροφο έργα της δεκαετίας του ΄70 του Νίκου Κεσανλή ή η μινι-αναδρομική της Χρύσας (Chryssa, έργα δεκαετιών από το 1950 έως το 1990) ή για να πάμε και στους νεώτερους μερικοί από τους γνωστούς «Κόκκινους Αστούς» του Γιώργου Λάππα ή και το έργο «Παράθυρα» του Μιχάλη Κατζουράκη, αποδείκνυαν για μία ακόμα φορά την αντοχή αυτών των καλλιτεχνών (ακόμα κι αν οι δύο πρώτοι δεν ζουν πια) στο χρόνο, αλλά και έξτρα νεωτερισμό, σκέψη και τόλμη που κατά την άποψή μου δεν ανιχνεύονταν καθόλου εύκολα κατά τα άλλα στο σύνολο της  σύγχρονης ελληνικής εικαστικής σκηνής- στο βαθμό που εκπροσωπήθηκε στην Art Athina.   

 

ΜΙΑ ΤΟΣΟ ΚΟΝΤΙΝΗ ΑΠΟΥΣΙΑ. Και δεύτερη αμαρτία εξομολογούμενη ουκ έστιν αμαρτία. Μου έκανε εντύπωση το πόσοι διοργανωτές και καλλιτέχνες επεσήμαιναν στις συζητήσεις τους την πολιτική απουσία και μάλιστα επί κυβέρνησης ενός κόμματος που όπως και να το κάνουμε είχε οργανική σχέση με την Τέχνη και τη διανόηση. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος που έκανε τα εγκαίνια, περιορίστηκε μάθαμε να ρίξει μία ματιά στην αίθουσα Τέχνης Μιχαλαριάς και ο αναπληρωτής υπουργός Πολιτισμού Νίκος Ξυδάκης (εξοπλισμένος ως γνωστόν με σπουδές Ιστορίας της Τέχνης και με δημοσιογραφικό βιογραφικό μεγάλης σχετικής αρθρογραφίας) να λάβει μέρος στη Συζήτηση Στρογγυλής Τραπέζης με θέμα «Η τέχνη στην Ελλάδα της κρίσης»  που οργάνωσε το TheTOC. Ούτε ο ένας ούτε ο άλλος- αν και κατ΄ουσίαν εκπροσώπησαν ολόκληρο το κυβερνόν αλλά και αντιπολιτευόμενο πολιτικό δυναμικό- είχαν χρόνο να ρίξουν μία ματιά στις εκθέσεις. Και κατά τα άλλα… απουσίες. Είναι κατά κάποιο τρόπο «ενοχοποιημένες» οι γκαλερί ως ιδιωτικός τομέας και η Art Athina ως εκδοχή του; Δεν θέλω να το πιστέψω. Προτιμώ να σκέφτομαι ότι έφταιγε η πολιτικά υπερθερμασμένη περίοδος που διανύουμε και το γεγονός ότι η προοπτική της δραχμής δεν είναι μόνον ένα εικαστικό παιχνίδι…