Ακολουθήστε μας στο Google news

Η Μαρία Γεωργιάδου που επιμελήθηκε την έκδοση του έργου του Άλκη Αλκαίου μιλάει στο e-tetRadio.

Συνέντευξη στον Παναγιώτη Χαραλαμπάκη

Με τη Μαρία μας συνδέει έντονα ο θαυμασμός για το έργο του ποιητή. Σε ότι αφορά εμένα, αυτό είναι επαρκές ώστε να συζητώ ώρες με κάποιον για τον Άλκη Αλκαίο. Και επί της ουσίας αυτό ακριβώς συνέβη. Το βιβλίο της «Πατησίων και παραμυθιού γωνία» (εκδόσεις: Μετρονόμος) ήταν απλά η αφορμή. Αφορμή για να συζητήσουμε για τον Άλκη, αλλά και αφορμή ώστε όσοι διαβάσουν αυτή τη συνέντευξη να μάθουν πως η Μαρία έχει εδώ και χρόνια καταθέσει μια πολύ σπουδαία μελέτη επάνω στο έργο του ποιητή.

Απ' ότι είδα το βιβλίο που κυκλοφόρησε από τον Μετρονόμο και το οποίο επιμελήθηκες προσωπικά, περιλαμβάνει το σύνολο του έργου του Άλκη Αλκαίου, το οποίο έχει εκδοθεί μέχρι αυτή τη στιγμή. Η πρώτη ερώτηση λοιπόν είναι το τι σε οδήγησε στο να συλλέξεις όλο αυτό το υλικό;
Το μεγαλύτερο μέρος του υλικού το είχα συλλέξει ήδη από το 2014, καθώς τότε ξεκίνησα να δουλεύω την πτυχιακή μου εργασία που αφορούσε το έργο του Άλκη Αλκαίου. Το αρχικό εκείνο corpus περιλάμβανε όλο το μέχρι τότε γνωστό έργο του ποιητή: τους μελοποιημένους στίχους, καθώς και το σύνολο της μοναδικής ποιητικής συλλογής που εξέδωσε ποτέ ο Αλκαίος, του έντυπου «Εμπάργκο». Παρόλα αυτά, πρέπει να διευκρινίσω ότι η ιδέα να εκδοθεί ένα βιβλίο με όλους τους μελοποιημένους στίχους του Αλκαίου δεν ήταν δική μου, αλλά ανήκει στον εκδότη του «Μετρονόμου», Θανάση Συλιβό, ο οποίος και ξεκινώντας το εγχείρημα, ζήτησε τη συνδρομή μου.

Όσο κι αν έχω αναζητήσει δεν έχω βρει κάπου τη συγκεκριμένη ποιητική συλλογή. Γνωρίζεις αν κυκλοφορεί; Επίσης θα ήθελα να ρωτήσω αν υπάρχει κάπου διαθέσιμη η πτυχιακή σου και πως επέλεξες να είναι αυτό το θέμα της διπλωματικής;
Πράγματι, η συλλογή «Εμπάργκο» είναι εξαιρετικά δυσεύρετη, κι αυτό επειδή είχε κυκλοφορήσει προφανώς σε λίγα αντίτυπα από τον βραχύβιο εκδοτικό οίκο «Εταιρεία Νέας Μουσικής», διευθυντής του οποίου ήταν ο Θάνος Μικρούτσικος. Προσωπικά, έχω ψάξει το «Εμπάργκο» στα περισσότερα –αν όχι σε όλα– παλαιοβιβλιοπωλεία της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης χωρίς αποτέλεσμα. Όσον αφορά την πτυχιακή, η ποίηση του Αλκαίου είχε γίνει για μένα ένα είδος εμμονής αρκετά πριν αποφασίσω να τη μελετήσω σε ακαδημαϊκό πλαίσιο. Όταν λοιπόν κλήθηκα να διαλέξω θέμα, δε μου ήταν δύσκολο. Ολόκληρη η εργασία δεν υπάρχει αναρτημένη κάπου, όχι, κομμάτια της όμως έχουν δημοσιευτεί κατά καιρούς σε περιοδικά και πλέον είναι διαθέσιμα στη σελίδα μου στο Academia.

Θα ήθελα να σε ρωτήσω αν στο πλαίσιο της έρευνας γνωρίζεις σε ποια συλλογή βρίσκονταν τα ποιήματα του Αλκαίου που μελοποίησε ο Πέτρος Μάλαμας; Είχαν κάποια σχέση με τα ποιήματα που είχε πάρει στα χέρια του ο Μάνος Λοΐζος;
Πολύ καλή ερώτηση. Αρχικά πρέπει να πω ότι οι στίχοι που μελοποίησε ο Πέτρος Μάλαμας προέρχονται από ένα τετράδιο με τον τίτλο «Ερωτικά» και τον υπότιτλο «Απ' το σπαθί θα λαβωθεί το χέρι σου / απ' τη γυναίκα η ζωή σου» Meng Chiao. Τώρα, όσον αφορά τη σχέση τους με τα κομμάτια που επρόκειτο να μελοποιηθούν από τον Μάνο Λοΐζο, τα πράγματα είναι ελαφρώς μπερδεμένα. Κατά πάσα πιθανότητα όμως, πρόκειται πράγματι για τη συλλογή που επρόκειτο να μελοποιήσει ο Μάνος Λοΐζος. Για να γίνω πιο συγκεκριμένη, σύμφωνα με τον Πέτρο Μάλαμα, όταν ο Μάνος Λοΐζος βρισκόταν στη Μόσχα για νοσηλεία, είχε μαζί του το τετράδιο με τους στίχους του Αλκαίου. Καθώς όμως δεν πρόλαβε να τους μελοποιήσει, η συλλογή επέστρεψε στα χέρια του Άλκη. Όταν το τετράδιο έφτασε στα χέρια του Πέτρου, έλειπαν τρεις σελίδες που περιλάμβαναν τραγούδια που μελοποιήθηκαν στα ενδιάμεσα χρόνια: τα «Είπαμε να μη χαθούμε», «Σκακιέρα» και «Πρωινό τσιγάρο». Βάσει όλων αυτών έχω καταλήξει στο εξής συμπέρασμα, το οποίο όμως χρειάζεται περισσότερη διερεύνηση: Όταν μετά τον θάνατο του Λοΐζου η συλλογή γύρισε στα χέρια του Άλκη, εκείνος έκανε ένα ξεκαθάρισμα. Κάποια από τα ποιήματα τα ενέταξε –ορισμένες φορές με κάποιες μικρές διαφοροποιήσεις– στην ποιητική συλλογή «Εμπάργκο» που εκδόθηκε το 1983 (λίγους μήνες δηλαδή μετά τον θάνατο του Λοΐζου – αφιερώνοντας μάλιστα στη μνήμη του το «Πρωινό τσιγάρο»), ενώ άλλα τα άφησε στο συρτάρι, όπου και έμειναν μέχρι να πέσουν στα χέρια του Πέτρου.

Επίτρεψέ μου να κάνω μια παρατήρηση από όσα διάβασα ως τώρα στα άρθρα σου.Νομίζω πως ο Άλκης, περισσότερο από όποιον άλλο στιχουργό γνωρίζω, αφήνει πίσω του παραπομπές. Άλλες φανερά με τα «μότο» του και άλλες όχι και τόσο φανερά, κρυμμένες μέσα στους στίχους του. Νιώθω μάλιστα ότι ανοίγει έναν ιδιότυπο διάλογο με όσους δημιουργούς θαύμασε και -χωρίς να το γνωρίζει- με όσους δημιουργούς θα τον θαυμάσουν. Δεν ξέρω αν το αισθάνθηκες και εσύ αυτό κατά τη διάρκεια της μελέτης σου.
Είναι ακριβώς όπως το λες. Ο Αλκαίος συνομιλεί από τον Θόδωρο Αγγελόπουλο και τον Γρηγόριο Νύσσης μέχρι τον Μενέλαο Λουντέμη και τον Μίκη Θεοδωράκη, και από τους Rolling Stones μέχρι τους Ζαπατίστας. Έχει τρομερό ενδιαφέρον όλο αυτό, μοιάζει με παιχνίδι στο οποίο ο αναγνώστης-ακροατής καλείται να ανιχνεύσει τον συσχετισμό ανάμεσα στο μότο και το τραγούδι. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα, το μότο ή ο υπότιτλος αποτελούν το κλειδί για το ξεκλείδωμα του νοήματος των στίχων.

Είναι σαν να φροντίζει να χτίσει μια άλλου τύπου σχέση με τους αναγνώστες που επιχειρούν την εμβάθυνση στο κείμενο. Δεν υπάρχουν τα πάντα στην επιφάνεια. Και σε αυτό το κλίμα είναι και το επόμενο ερώτημα. Ο Αλκαίος επιλέγει, όπως νομίζω θα συμφωνήσεις, να μην ερμηνεύονται τα όσα γράφει με την πρώτη ανάγνωση. Άλλοι, εξίσου σπουδαίοι στιχουργοί, είναι εξαιρετικά απλοί και ακριβείς. Θεωρείς ότι υπάρχει σωστός και λάθος τρόπος; Προσωπικά μου πήρε πολύ καιρό να βρω διέξοδο από αυτό τον προβληματισμό γι' αυτό και σου απευθύνω το ερώτημα.
Ο Αλκαίος επιλέγει να μην ερμηνεύονται τα όσα γράφει με την πρώτη ανάγνωση κυρίως κατά την πρώτη του στιχουργική περίοδο. Με το πέρασμα των χρόνων στρέφεται σε πιο λαϊκά μονοπάτια κι η κρυπτικότητα αυτή αμβλύνεται. Προσωπικά με συγκινούν εξίσου οι πιο «δύσκολοι» στίχοι του «Κιφ» για παράδειγμα με τον απλό αλλά στιβαρό στίχο των «Πλοίων των Ερώτων»: Έτσι στα καθημερινά αμήχανοι γυρνάμε, παιδιά που παίζουν στη βροχή με τρυπημένη μπάλα / μα κάποιος γέρος ναυτικός μας είχε πει θυμάμαι / πως πάντα μέσα μας θα ζουν τα μπάρκα τα μεγάλα. Σωστός και λάθος τρόπος δεν υπάρχει. Όπως δεν υπάρχει και μία και μοναδική ερμηνεία. Δεν με ενδιαφέρει δηλαδή πλέον αν το «Ερωτικό» είναι γραμμένο για κάποια γυναίκα ή αν στην πραγματικότητα είναι ένα κοινωνικό τραγούδι και αναφέρεται στην Ελλάδα, όπως δεν με αφορά και το αν η «Ρόζα» αναφέρεται στη Ρόζα Λούξεμπουργκ ή σε κάποια πόρνη (όπως με βεβαιότητα δήλωνε κάποιος σε ένα σάιτ). Κι ο ίδιος ο Αλκαίος εξάλλου απέφευγε να εξηγήσει τους στίχους του, αφήνοντάς τους ανοιχτούς σε πολλαπλές ερμηνείες. Στις «Πυραμίδες» άλλωστε έχει γράψει: Άσε άλυτο τον γρίφο και μην το παιδεύεις φως μου / πώς θ' αντέξεις δίχως μύθο την αλήθεια αυτού του κόσμου; Τελικά νομίζω πως δεν έχει τόση σημασία αυτό που λέμε νόημα ενός στίχου, όσο τα συναισθήματα που αυτός σου γεννά.

Σίγουρα τα τραγούδια πρέπει να έχουν την ερμηνεία που εμείς τους δίνουμε. Μόνο έτσι μας είναι χρήσιμα. Θα σου μεταφέρω τώρα ένα απόσπασμα μιας συνέντευξης που με είχε σοκάρει προσωπικά. Η δήλωση υπάρχει στο βιβλίο του Γιώργου Μυζάλη με τίτλο «Το πολιτικό τραγούδι στην Ελλάδα (1974-2002)». Την παραθέτω και ολόκληρη: «Στην Ελλάδα υπάρχει καλλιτεχνική πρωτοπορία, η οποία ποτέ δεν με έβρισκε σύμφωνο, γιατί ήταν φιλάρεσκη και ανειλικρινής. Αν θέλεις να κοροϊδέψεις τον κόσμο καταφεύγεις ή στο λαϊκισμό ή στην πρωτοπορία. Γιατί στην κανονική τέχνη δεν γίνεται, θα σε καταλάβουν. Λοιπόν όσο φθηνό βρίσκω το στίχο «μείνε μαζί μου έγκυος…» άλλο τόσο φθηνό βρίσκω και τον στίχο «Πως να ημερέψει ο νους μ΄ένα σεντόνι». Θα αποφύγω να αναφέρω σε ποιόν ανήκει η δήλωση, αλλά με σοκάρει το γεγονός ότι κάποιος άνθρωπος της τέχνης αναφέρεται με τέτοιο τρόπο σε κάποιον ο οποίος μέσω της τέχνης του δραπέτευε από την προσωπική το φυλακή, το σώμα του.
Το γεγονός ότι η δήλωση αυτή προέρχεται από κάποιον άνθρωπο της τέχνης δεν με σοκάρει περισσότερο από το αν προερχόταν από οποιονδήποτε άλλο. Το ότι κάποιος είναι καλλιτέχνης δεν του προσδίδει ούτε το αλάθητο, ούτε τον προικίζει αυτόματα με ευγένεια, διακριτικότητα, ίσως ακόμη και ήθος. Γι’ αυτό και πλέον προσπαθώ να διαχωρίζω τον άνθρωπο από το έργο του, χωρίς βέβαια να τα καταφέρνω πάντα. Παρόλα αυτά, το ότι ο συγκεκριμένος άνθρωπος το είπε αυτό για κάποιον που, όπως λες, μέσω της τέχνης του δραπέτευε από την προσωπική το φυλακή, το σώμα του, το θεωρώ τίμιο. Εφόσον αυτή είναι η άποψή του, οτιδήποτε άλλο θα ήταν αυτολογοκρισία λόγω οίκτου. Κι ο οίκτος είναι κάτι που σιχαίνομαι.

Συμφωνώ απόλυτα, εφόσον το πίστευε, έπραξε σωστά. Πιάνομαι από που είπες για τον άνθρωπο και το έργο. Αμφιταλαντεύομαι για το αν είναι εφικτή η ταύτιση δημιουργού και έργου ή απλά κάτι ουτοπικό. Με την έννοια ότι η στιγμή της δημιουργίας για τον κάθε άνθρωπο είναι μία κορυφή του. Έχεις γνωρίσει αρκετούς ανθρώπους που η στάση τους στην καθημερινότητα να ακολουθεί το καλλιτεχνικό τους αποτύπωμα ή απλά θέτεις η ίδια ψηλά τον πήχη σου οπως και να 'χει; Σου έχει συμβεί ένας καλλιτέχνης να απομυθοποιείται στα μάτια σου; Πως το βίωσες;
Για μένα είναι πλέον αυτονόητη η διάκριση μεταξύ ενός δημιουργού και του έργου του. Η ταύτισή τους θα ήταν βολική και καθησυχαστική, όμως είναι εκ των πραγμάτων αδύνατη. Κλασικό παράδειγμα είναι ο Σελίν: το ότι ήταν αντισημίτης και ρατσιστής δεν τον εμπόδισε να γράψει το «Ταξίδι στην άκρη της νύχτας». Οπότε δεν θέτω καν κάποιον πήχη. Αν πέραν του έργου του τύχει να εκτιμώ και τον ίδιο τον καλλιτέχνη, τόσο το καλύτερο. Αν όχι, δεν χάθηκε κι ο κόσμος.

Ελπίζω να μην έγινε παρανόηση. Όταν λέω ταύτιση, εννοώ να συνάδουν η προσωπικότητα, οι αντιλήψεις και ο τρόπος ζωής του καλλιτέχνη με το έργο του και όχι να ταυτίζουμε εμείς το έργο με τον καλλιτέχνη.
Πράγματι υπήρξε παρανόηση. Ισχύει όμως το ίδιο. Μακάρι να υπήρχε ταύτιση, όμως όπως είπες, η στιγμή της δημιουργίας -και το αποτέλεσμα- είναι μια κορυφαία στιγμή. Και πώς μπορούμε να έχουμε την απαίτηση από έναν άνθρωπο να είναι άμεμπτος, δηλαδή να έχει μόνο κορυφαίες στιγμές;

Πράγματι! Θα ήθελα να σε ρωτήσω αν από την έρευνά σου έχει προκύψει κάποια ερμηνεία στο γιατί ο Αλκαίος, περισσότερο από κάθε άλλο στιχουργό, έχει μελοποιημένους παραπάνω από μία φορές κάποιους στίχους του;
Στις ορισμένες περιπτώσεις, όπως αυτή του «Κλόουν», ο Αλκαίος είχε δώσει αρχικά τους στίχους σε κάποιον συνθέτη, πιστεύοντας όμως ότι η συγκεκριμένη μελοποίηση θα μείνει στο συρτάρι, τους έδωσε αργότερα κι αλλού, εν είδει δεύτερης ευκαιρίας. Άλλες φορές, η κυκλοφορία μιας καινούργιας μελοποίησης (αναφέρομαι στην κυκλοφορία γιατί δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για το ποια εκδοχή του τραγουδιού προϋπήρχε – π.χ. γνωρίζουμε πως υπάρχει μια μελοποίηση του «Κιφ» από τον Θάνο Μικρούτσικο που προηγήθηκε αυτής του Μάριου Τόκα) οφείλεται στην επιμονή του συνθέτη. Μια τέτοια περίπτωση είναι τα τραγούδια «Άνοιξη» και «Κούκος μονός σ’ ένα ταμπλό». Πάντως, παρότι σε αρκετά ζητήματα ο Αλκαίος ήταν αυστηρός, φαίνεται πως δεν θεωρούσε κακό να μελοποιούνται εκ νέου στίχοι του, είτε με την ίδια μορφή, είτε λιγότερο ή περισσότερο παραλλαγμένοι –πάντα όμως από τον ίδιο.

Να επανέλθω λίγο και στο βιβλίο το οποίο κυκλοφορεί από το Μετρονόμο. Στην ουσία η δική σου συμμετοχή πέρα από την συλλογή του έργου είναι οι σημειώσεις που αφήνεις για το κάθε τραγούδι. Μίλησε μου λίγο για αυτές τις σημειώσεις και για το αν επρόκειτο να κυκλοφορήσουν ανανεωμένες εκδόσεις, δεδομένου ότι υπάρχουν ανέκδοτα τραγούδια του Άλκη;
Πράγματι, ο ρόλος μου περιορίστηκε σε αυτά που ανέφερες, όμως αυτή ακριβώς ήταν κι η πρόθεση. Θέλαμε απλώς να κατατοπίσουμε τους αναγνώστες και να λύσουμε κάποιες απορίες, χωρίς όμως να δώσουμε ερμηνευτικές κατευθύνσεις. Δεν πρόκειται για μελέτη εξάλλου, αλλά για ένα είδος προσωρινών απάντων. Όσον αφορά τα σχέδια για ανανεωμένες επανεκδόσεις ή άλλες σχετικές εκδόσεις, αυτός που είναι αρμόδιος να μιλήσει είναι ο Θανάσης.

Πάντως εσύ έχεις πραγματοποιήσει ήδη μια πολύ σημαντική μελέτη επάνω στην στιχουργική του Άλκη Αλκαίου. Προσωπικά έχω, όπως και εσύ φαντάζομαι, την ανάγκη να εμβαθύνω στα κείμενα του Άλκη, όπως και άλλων. Όμως δεν έχω καταλήξει αν πρέπει ή όχι να αφορά ένα ακροατή οτιδήποτε παραπάνω από το τραγούδι σαν ένα ατόφιο πράγμα. Φυσικά «πρέπει» δεν υπάρχουν. Αλλά το ζήτημα για τον ακροατή είναι να μάθει την αφορμή του δημιουργού και άρα και το τι θέλει να πει με αυτά που γράφει ή να ερμηνεύει τα τραγούδια ανάλογα με τις δικές του ανάγκες;
Όπως είπες κι εσύ, δεν υπάρχει «πρέπει». Πιστεύω πως στο κέντρο βρίσκεται πάντα το τραγούδι. Όλα τα υπόλοιπα τα σχετικά με την αφετηρία ή την αφόρμηση ενός τραγουδιού πηγάζουν από την περιέργεια του ακροατή ή -για να μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας- και κάποια κουτσομπολίστικη διάθεση. Γιατί, εδώ που τα λέμε, σε πολλές περιπτώσεις η ερμηνεία ενός τραγουδιού είναι προσπελάσιμη και χωρίς τις πληροφορίες αυτές.

Η δική μου αίσθηση πάντως είναι πως ακριβώς αυτή η ελλιπής πληροφόρηση που υπάρχει για τον Άλκη, είναι που με κάνει να εμβαθύνω παραπάνω σ'αυτά που έγραφε. Αν έδινε συνεντεύξεις, ας πούμε, ίσως να μην το είχα ανάγκη. Κι εκεί μου γεννάται και το ερώτημα. Έχεις τη δυνατότητα να εκφραστείς μέσα από την μαζικότερη μορφή τέχνης, το τραγούδι, και αντί αυτού ο κόσμος σε γνωρίζει από συνεντεύξεις ή άρθρα. Τελικά αυτό βοηθάει την τέχνη σου ή όχι;
Μα άλλο το ένα, άλλο το άλλο. Άλλο η τέχνη και άλλο οι απόψεις και η ζωή κάποιου - τα είπαμε και νωρίτερα. Δεν ξέρω αν βοηθάει ή όχι, πάλι δεν υπάρχει μια και μόνη απάντηση, αλλά προσωπικά μου φαίνεται τρομερά ενδιαφέρουσα η σχέση μεταξύ της τέχνης κάποιου και της εικόνας του προς τα έξω. Δες για παράδειγμα όλα αυτά που ειπώθηκαν πρόσφατα σχετικά με τον Λευτέρη Παπαδόπουλο και τη συνέντευξη στο Πρώτο Θέμα.

Θα σου δώσω ένα παράδειγμα. Προτιμώ να δω πως αισθάνεται ο Άλκης για τα προβλήματα υγείας του μέσα από το στίχο «τέσσερις τοίχοι η καινούργια μου εξορία - δεν φταις εσύ, δεν λέει συγγνώμη ο κεραυνός», πάρα από μία απάντηση του σε ερώτηση ενός δημοσιογράφου. Αυτό θέλω να πω.
Το προτιμάς, αφότου όμως έχεις ήδη πληροφορηθεί για τα προβλήματα υγείας μέσω κάποιου δημοσιογραφικού άρθρου. Όλα χρήσιμα είναι, θέλω να πω.

Καταλαβαίνω τι εννοείς. Είναι στα άμεσα πλάνα σου η ενασχόληση με κάποιο τρόπο με τον ποιητή; Ενδεχομένως, αν όχι με τον Αλκαίο, με κάποιον άλλο;
Εννοείς με τη ζωή του ποιητή; Να γράψω κάτι σαν βιογραφία του Αλκαίου;

Θα μπορούσε να είναι και αυτό που λες. Ενδεχομένως να κυκλοφορήσεις κάποιες επιπλέον αναλύσεις επάνω στο λόγο του.
Όχι, προς το παρόν θέλω να αποστασιοποιηθώ για ένα χρονικό διάστημα – ίσως μέχρι να κυκλοφορήσουν και οι τελευταίοι μελοποιημένοι στίχοι –, έπειτα να ξαναδώ ό,τι έχω γράψει και βλέπουμε. Πάντα όμως εξετάζοντας αποκλειστικά το έργο του. Με τη ζωή και τα βιώματά του αποφάσισα από την πρώτη στιγμή να μην ασχοληθώ, γιατί ξέρω ότι αυτό θα ήθελε και ο ίδιος και θέλω να το σεβαστώ.

Το αντιλαμβάνομαι, αν και προσωπικά το βιβλίου του Πασχαλίδη για τον Αλκαίο με έφερε ακόμη πιο κοντά στο έργο του. Είχε τύχει να τον γνωρίσεις;
Κι εμένα το ίδιο. Ακόμη και τώρα όταν διαβάζω το βιβλίο του Πασχαλίδη, νιώθω ενθουσιασμό και παράλληλα άσχημα, ότι δεν θα έπρεπε να τα ξέρω εγώ όλα αυτά κατά κάποιον τρόπο. Καταλαβαίνω πάντως ότι είναι δικό μου σύμπλεγμα.
Αν είχε τύχει να γνωρίσω τον Αλκαίο; Όχι, άργησα έξι μήνες.

Κι εγώ το ίδιο αίσθημα έχω. Πως αν ζούσε θα τον είχα γνωρίσει. Τουλάχιστον θα το επιδίωκα με κάθε τρόπο. Μαρία σε ευχαριστώ πολύ για αυτή την -αρκετά πρωτότυπη θα έλεγα- συνέντευξη. Σου εύχομαι να συνεχίσεις να ασχολείσαι με πράγματα που αγαπάς.
Πολλές φορές το έχω σκεφτεί αυτό το «αν». Αλλά καμία σημασία δεν έχει. Θέλω να σκέφτομαι πως «ό,τι πέρασε, πέρασε σωστά». Εγώ σ' ευχαριστώ.