«Μια φωνή μέσα στη νύχτα», ένα ντοκιμαντέρ για το ραδιόφωνο.
28 Φεβρουαρίου 2023
Συνέντευξη στον Ηλία Σελιμά
Το ραδιόφωνο είναι ένα μέσο για να ανοιχτεί κανείς στη μουσική και όχι να περιοριστεί. Είναι λιμάνι για να φύγεις. Η Ολγα Λασκαράτου αγαπά την ποίηση, την ποίηση στο ελληνικό τραγούδι και το σίγουρο είναι πως δεν της αρέσει να κουνά το δάχτυλο. Ραδιοφωνική παραγωγός με πολλά χιλιόμετρα και αμέτρητες ώρες ραδιοφωνικής πτήσης. Κι όταν ένας άνθρωπος του ραδιοφώνου με τέτοια εμπειρία αποφασίζει να κάνει ένα ντοκιμαντέρ για το ίδιο το ραδιόφωνο, κάτι σημαίνει… Έτσι φτιάχτηκε το ντοκιμαντέρ «Μια φωνή μέσα στη νύχτα», σε σκηνοθεσία του Χρήστου Τόλη και του Άρη Λυχναρά, το οποίο θα προβάλλεται κατά τη διάρκεια του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, στο τμήμα Πλατφόρμα. Όταν ακούμε για ντοκιμαντέρ φέρνουμε στο μυαλό μας πράγματα του παρελθόντος. Καταγραφή πορείας, αξιοσημείωτες στιγμές για το πώς δημιουργήθηκε το ραδιόφωνο κ.ο.κ. Αλλά ένα ντοκιμαντέρ του σήμερα, για το ραδιόφωνο του σήμερα, τι θα μπορούσε να πραγματεύεται άραγε;
«Όποιος αγαπάει την μουσική αγαπάει και τα μέσα που βοηθάνε στην μετάδοση της πληροφορίας της μουσικής, κι αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει» μας λέει η Όλγα. «Όσο υπάρχει υλικό, όσο υπάρχει μουσική, τραγούδι, άνθρωποι που ενδιαφέρονται γι’ αυτό και θέλουν να το αναζητάνε και να το ψάχνουν και αγαπάνε τη διαδικασία, θα είναι ενεργό και το ενδιαφέρον και για τα μέσα. Το ραδιόφωνο παραμένει ένα μέσο μετάδοσης πληροφορίας της μουσικής. Όμως έχουν αλλάξει πολλά πράγματα τα τελευταία χρόνια στο ραδιοφωνικό τοπίο. Το playlist στο λεγόμενο έντεχνο τραγούδι, το οποίο είναι μέσα στις προτιμήσεις του κοινού πάντα και σταθερά, έχει υιοθετηθεί τα τελευταία 12 χρόνια. Και ο τελευταίος σταθμός ήταν ο Μελωδία 99.2. Και ‘γω από κει προέρχομαι και φεύγοντας από εκεί όταν αυτό το ραδιόφωνο άρχισε να παίζει playlist, άρχισα να παρατηρώ λίγο το φαινόμενο και νομίζω ότι είναι ένας ικανός χρόνος πια για να βγουν κάποια "πρώτα" συμπεράσματα. Το πώς δηλαδή το playlist ραδιόφωνο επηρεάζει τον τρόπο ακρόασης αλλά και τον τρόπο μετάδοσης της πληροφορίας, που σημαίνει ότι επηρεάζονται εκτός από το κοινό και οι δημιουργοί».
Είναι το playlist καλό για το ραδιόφωνο; Έχει θετικά στοιχεία; Είναι μια αρνητική κατάσταση;
Ως ακροάτρια εμένα με περιορίζει το playlist. Ως ακροατές αγαπήσαμε το ραδιόφωνο και θελήσαμε να κάνουμε αυτή τη δουλειά. Ως ακροάτρια λοιπόν αυτού που έχω αγαπήσει δεν μου προσφέρει κάτι το playlist. Ίσα ίσα το ακριβώς αντίθετο… Με στενεύει… Με στενεύει πάρα πολύ, δε μου δίνει προτάσεις, δε μου δίνει τη λεγόμενη μαγεία του ραδιοφώνου… Μια φωνή, ένας άνθρωπος, γιατί πρώτα και κύρια το ραδιόφωνο είναι η ανθρώπινη φωνή. Είναι ο άνθρωπος που με ενώνει με άλλους ανθρώπους μέσα από την φωνή του. Και αυτός μπορεί να λέει ειδήσεις, να διαβάζει ποίηση, να παίζει θέατρο, και βεβαίως να λέει για μουσική. Η μουσική δεν είναι αποκομμένη από τον ανθρώπινο παράγοντα… Δεν μπορώ να την εννοήσω έτσι γιατί θα με εισαγάγει σε εκείνο που θα ακούσω, θα μου δώσει πληροφορίες, θα μου φέρει με τέχνη (στην περίπτωση ενός καλού ραδιοφωνικού παραγωγού) το να ακούσω «κάτι», θα μου φτιάξει ένα μωσαϊκό, το οποίο εκείνη την ώρα είναι σαν να το συνδημιουργούμε. Γιατί και αυτός ο ραδιοφωνικός παραγωγός απευθύνεται στο κοινό. Είναι όπως ο καλλιτέχνης που παίζει θέατρο ή μουσική και το κοινό είναι από κάτω. Είναι μια συνδημιουργία, μια καλλιτεχνική δημιουργία ό,τι κάνει ένας ραδιοφωνικός παραγωγός. Αυτό με το playlist δεν έχει μπορέσει να σταθεί, διότι το playlist είναι μία κατασκευή μίας λίστας όπου έρχονται τραγούδια στην σειρά τα οποία εσύ καλείσαι να υπηρετήσεις. Γιατί πάντα ο ραδιοφωνικός μουσικός παραγωγός υπηρετεί την μουσική, εδώ όμως υπάρχει μια διαφορά…
Ποια διαφορά;
Όταν έρχονται δύο τρία τραγούδια τα οποία δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους γιατί τα βγάζει το «μηχάνημα», δεν μπορείς να επέμβεις εκεί παρά μόνο σου δίνεται ένας συγκεκριμένος χρόνος για να μιλήσεις, και συγκεκριμένο σημείο στη λίστα για να μιλήσεις. Κι επίσης τι να πρωτοπείς, πώς να το πεις, γιατί ο ραδιοφωνικός παραγωγός κάνει και τον διαφημιστή λίγο. Τρέχεις να κάνεις και να δώσεις πράγματα για τους ακροατές σου, που πολύ ωραίο είναι, αλλά την ίδια ώρα το ίδιο το περιεχόμενο, το ίδιο υλικό μιας εκπομπής ψιλοκαταργείται. Δεν ασχολούμαστε με το υλικό… Παίζουμε τα τραγούδια έτσι… Μα τι είναι τα τραγούδια και η μουσική για να παίζουν έτσι; Άλλο φτιάχνω μια λίστα προσωπική και άλλο ζητάω από το ραδιόφωνο, το οποίο δεν είναι από την κατασκευή του έτσι φτιαγμένο για τέτοια χρήση. Οπότε έχει μεταφερθεί αυτή η ιδέα στο ραδιόφωνο και έχει απήχηση μαζική.
Σε τι πληθυσμούς έχει απήχηση ένα τέτοιο μοντέλο λίστας;
Συνήθως εκεί που υπάρχει πάρα πολύς κόσμος. Εδώ στην Ελλάδα είμαστε μικρή αγορά, μικρό το κοινό. Δίνεται η δυνατότητα να παίξεις με πιο πλούσιο υλικό. Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί πρέπει να ενστερνιζόμαστε κάποια πράγματα που δεν μας ταιριάζουν και πολύ. Ωστόσο έπιασε όταν έγινε αυτό το πράγμα, έπιασε στην αρχή, γιατί οι άνθρωποι που το υπερασπίζονται λένε πως αυτό θέλει ο κόσμος, είναι πιο ταχτοποιημένο το υλικό, είναι πιο γνώριμο, πιο ασφαλές, πιο οικείο και ο κόσμος θέλει αυτά. Αυτό δεν είναι από μόνο του μια εξήγηση. Πότε πως και γιατί γίνονται όλα αυτά… Με ποιο τρόπο;
Φέρουν ευθύνη και οι ακροατές για το σημερινό ραδιόφωνο;
Εγώ δεν θέλω να μιλήσω εξ’ ονόματος κανενός, δεν μπορώ να το κάνω, νομίζω όμως ότι όλα στη ζωή είναι ευθύνη μας. Ένας από τους καλεσμένους του ντοκιμαντέρ που είναι ειδικός στα θέματα και είναι ψυχίατρος το λέει, ότι δηλαδή ο σύγχρονος άνθρωπος είναι υπεύθυνος για την ευτυχία του και μέσα από τις επιλογές του την καθορίζει. Φυσικά είναι υπεύθυνοι, είμαστε υπεύθυνοι για πολλά πράγματα στη ζωή μας. Έτσι είμαστε υπεύθυνοι και για την μουσική που ακούμε. Είμαστε υπεύθυνοι και γι αυτό που διαλέγουμε. Υπάρχουν πάρα πολλά πράγματα έξω στη ζωή. Τι μου κάνει καλό; Τι με εξελίσσει; Τι μου δίνει χαρά; Τι με βοηθάει να σκεφτώ και να φτιάξω μια ωραία ιστορία μέσα από την μουσική; Και όχι να είναι η μουσική κάτι το οποίο συνοδεύει την ζωή μου, την καθημερινότητα μου. Έχει να κάνει με το πόσο και πώς υπολογίζουμε την μουσική στην ζωή μας. Γιατί αν ακούγεται από δίπλα απλά επειδή έχω αφήσει ένα μηχάνημα να παίζει μουσική, υπάρχει περίπτωση να λειτουργήσει και ως θόρυβος. Ό,τι και να είναι, ακόμα και κλασική μουσική. Το θέμα είναι να είσαι συνειδητός ακροατής. Οπότε υπό αυτή την έννοια είμαστε υπεύθυνοι. Ο ακροατής είναι υπεύθυνος.
Και το όνομα αυτού «Μια φωνή μέσα στη νύχτα»…
Όταν ρώτησα έναν καλεσμένο στο ντοκιμαντέρ τι είναι ραδιόφωνο γι αυτόν, πως θα ήθελε να είναι και πως είναι, η απάντηση του ήταν «Μια φωνή μέσα στην νύχτα». Μου φάνηκε πολύ ωραίο, πολύ τρυφερό και μου άρεσε που το εστιάζει εκεί. Για μένα έχει και μια μεταφορά αυτό μέσα στη νύχτα της κατάστασης, το ομιχλώδες τοπίο που διανύει τώρα το ραδιόφωνο. Εγώ ήθελα να κάνω μια καταγραφή του πως ήτανε το ραδιόφωνο και γέννησε όλο τον μύθο, πως γεννήθηκε η αγάπη για το ραδιόφωνο και πως τώρα έχουμε μπει σε μια άλλη φάση. Διότι έτσι κι αλλιώς αισθάνομαι πως η περίοδος μας είναι μια μεταβατική που δεν ξέρουμε και πολύ που πάμε. Υπάρχει μια ρομαντική διάθεση για το ραδιόφωνο που απέχει κατά πολύ από την πραγματικότητα.
Τι δεν υπάρχει πια;
Εκείνο το ραδιόφωνο που δημιούργησε μεγάλους έρωτες σε πολλούς από εμάς για να αγαπήσουμε το μέσο και την μουσική… Παρά μόνο στα κρατικά και σε μερικά ιδιωτικά ραδιόφωνα. Και το άλλο ήταν ότι όταν έπιανα κουβέντα καμιά φορά, μου λέγανε γιατί παίζουνε τα ίδια τραγούδια, γιατί το ένα, γιατί το άλλο… Πράγματα που όσοι ακούμε ραδιόφωνο διαπιστώνουμε. Και τους εξηγούσα… Είναι το Playlist… ξέρετε τι είναι το Playlist; Και η απάντηση πάντα ίδια… Όχι. Μα δεν βρέθηκε ούτε ένας να μου πει ότι αυτό που ακούω είναι playlist. Επομένως και ο κόσμος που κάποιοι λένε «αυτά θέλει να ακούει», δεν ξέρουν τι είναι το playlist.
Αποτέλεσμα;
Να είναι όλοι στο zapping γιατί κουράζονται. Βέβαια, δεν είναι πια και το ζητούμενο στη ζωή του. Ωστόσο βλέπεις ότι υπάρχουν ακροατές που έχουν στραφεί σε άλλο τρόπο. Τα ιντερνετικά ραδιόφωνα, στις πλατφόρμες και δεν ακούνε ραδιόφωνο.
Και ποια ήταν η στιγμή της συνάντησης – συζήτησης με τον Χρήστο Τόλη που κατέληξε στο ντοκιμαντέρ;
Ο Χρήστος ήρθε σε μία φάση που εγώ ήμουνα στο να αλλάξω επάγγελμα, ήμουν πάρα πολύ απογοητευμένη από το ραδιόφωνο. Και έρχεται ο Χρήστος και με ρωτάει: «Όλγα θέλεις να κάνουμε κάτι; Na κάνουμε ένα ντοκιμαντέρ μαζί;», Και του απάντησα: «Ξέρεις κάτι; Εμένα θα με ενδιέφερε να πω στον κόσμο μόνο αυτό. Το τι ακούει, τι είναι το ραδιόφωνο που ακούει. Να καταγραφεί με ένα τρόπο πως ήταν ένα ραδιόφωνο για το οποίο δεν μιλάει πια κανείς».
Έτσι έγινε…
Και με την βοήθεια του Χρήστου και του Άρη Λυχναρά ενώσαμε τις δυνάμεις μας και έβαλε ο καθένας τη δουλειά του, την έμπνευση του. Εγώ έκανα τις συνεντεύξεις και τα παιδιά σκηνοθέτησαν και τραβούσαν. Μιλήσαμε με πάρα πολλούς ανθρώπους και δυστυχώς δεν έχουν μπει και όλα. Είναι τόσο μεγάλο το υλικό που θα έπρεπε να κάνω ένα ντοκιμαντέρ τεράστιο.
Πιάνεις το ντοκιμαντέρ με ένα διπλό ρόλο;
Το υλικό που χρησιμοποιήθηκε είχε τον γνώμονα, ποιο είναι το ραδιοφωνικό τοπίο των ημερών μας και πως αυτό επηρεάζει τη μουσική δημιουργία. Και το δεύτερο μέρος, όπου εκεί το έκανα πιο σφιχτό, είναι η μουσική και πως έχει αλλάξει και πως έχει επηρεάσει τη μουσική δημιουργία και τη μετάδοση της μουσικής. Πόσο αυτοί οι κανόνες του playlist έχουν επηρεάσει την μετάδοση της μουσική. Διότι υπάρχουν τόσοι νέοι άνθρωποι, τόσα νέα τραγούδια και πρέπει να γίνει μια πολύ αυστηρή διαλογή για να μεταδοθούν. Είναι ένας πολύ περιορισμένος αριθμός. Επομένως την ίδια ώρα που γράφονται και γεννιούνται τραγούδια, δεν παίζουν. Όταν βγαίνει ένας νέος καλλιτέχνης αν δεν τον παίξει το ραδιόφωνο πως αυτός θα πάει σε ένα μαγαζί; Πως θα τον μάθει ο κόσμος;
Με ποιους μίλησες;
Μιλήσαμε με πάρα πολλούς ανθρώπους: Οδυσσέας Ιωάννου, Μαργαρίτα Μυτηλιναίου, Κωστας Θωμαίδης, Πάνος Χρυσοστόμου, Γιάννης Πετρίδης, Δημήτρης Κανελλόπουλος, Ξενοφών Ραράκος, Δήμητρα Γαλάνη, Φοιβος Δεληβοριάς, Μαρία Παπαγεωργίου, Γεράσιμος Ευαγγελάτος, Νατάσσα Μποφίλιου, Γιάννης Καραμουρατίδης, ο καρδιολόγος και αναπληρωτής του Ωνάσειου και μουσικός Θανάσης Δρίτσας, ο ψυχίατρος Κώστας Κοτζαμάνης ο οποίος δυστυχώς δεν είναι κοντά μας πια, ο Παρασκευάς Καρασούλος στιχουργός και ιδρυτής του εκδοτικού οίκου «Μικρή Αρκτος». Στο μοντάζ είναι ο Γιώργος Μόλβαλης.
Και το Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης;
Έχουμε την τεράστια χαρά και τιμή να μας φιλοξενεί το Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης καθώς περάσαμε πολλά. Θα μπορούσε μάλιστα να γίνει ένα ντοκιμαντέρ για το πως έγινε αυτό το ντοκιμαντέρ. Θέλω να πω είναι η πιο γλυκιά ικανοποίηση και η πιο μεγάλη επιβράβευση το ότι μας συγκαταλέγει μέσα σε τόσα φιλμ το Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Μας φιλοξενεί στην ενότητα Πλατφόρμα, όπου μπορεί οποιοσδήποτε να το παρακολουθήσει online αρκεί να κλείσει θέση. Πέμπτη 2 Μαρτίου το ντοκιμαντέρ θα είναι ανεβασμένο και θα χαρώ πολύ να κλείσετε θέση.
#################
Το ραδιοφωνικό μονοπάτι της Ολγας συνεχίζεται μέσω του pod.gr του Σταύρου Θεοδωράκη. Στα podcast της, τα Musicast, βάζει και λίγη από την μουσικολογία που έχει σπουδάσει. Μουσικολογία για όλους. Εγώ θα κλείσω ευχόμενος τα καλύτερα για αυτή τη φωνή μέσα στη νύχτα. Είναι καιρός να κοιτάξουμε τα πράγματα κατάματα, να γίνει το ραδιόφωνο (ξανά) το σπίρτο που ανάβει το τσιγάρο.
Φωτογραφία: Σίσσυ Μόρφη
